Εκκλησία της Παναγιάς

Χρονολογημένη στα τέλη του 10^ου - αρχές του 11^ου αιώνα, η εκκλησία της Παναγίας είναι η αρχαιότερη εκκλησία της Σερίφου. Βρίσκεται στην πλατεία του γραφικού οικισμού Παναγιά και είναι ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, όντας από τις λίγες κεραμοσκέπαστες του νησιού.

Ξεκίνησε σαν μικρή εκκλησία, επεκτάθηκε ως μοναστήρι με κελιά όπου έμεναν οι καλόγεροι και ύστερα άρχισαν να χτίζονται οι πρώτες αγροικίες γύρω από αυτό, δημιουργώντας σιγά σιγά τον ομώνυμο οικισμό. Στο εσωτερικό του ναού οι τοιχογραφίες έχουν καταστραφεί σχεδόν ολοσχερώς, αλλά υπάρχει μεταγενέστερο ξυλόγλυπτο τέμπλο με αγιογραφίες και τάματα.

Έχει πάρει επίσης το προσωνύμιο «Ξυλοπαναγιά» αφού παλαιότερα, πριν την έναρξη του πανηγυριού της, το έθιμο είχε τους νέους να τσακώνονται για το ποιος θα σύρει πρώτος το χορό με το ταίρι του γύρω από την αιωνόβια ελιά της πλατείας. Λέγεται ότι όποιο ζευγάρι τα κατάφερνε, θα κατέληγε σε γάμο την ίδια χρονιά. Για το λόγο αυτό οι άντρες χτυπιόντουσαν με κλαριά από πικροδάφνες (τις λεγόμενες «φυλλάδες»), ενώ το δίστιχο «κάλιο Τούρκου μαχαιριά, παρά Σερφιώτη φυλλαδιά» δείχνει πόσο έντονοι και άγριοι ήταν οι καυγάδες αυτοί.