Παραδόσεις

Οι κάτοικοι της Σερίφου διατηρούν αναλλοίωτα τα ήθη και τα έθιμα του παρελθόντος και τη βοηθούν να παραμείνει πιστή στον παραδοσιακό Κυκλαδίτικο χαρακτήρα της.

Πανηγύρια

Καθ’όλη τη διάρκεια της χρονιάς διοργανώνονται περισσότερα από τριάντα πανηγύρια - ένας διαχρονικός τρόπος διασκέδασης και θρησκευτικής λατρείας, βαθιά ριζωμένος στη λαϊκή νησιωτική παράδοση, όπου επισκέπτες και ντόπιοι θα φάνε, θα πιούν και θα γλεντήσουν τιμώντας τους τοπικούς αγίους. Οργανώνονται από τους «κτήτορες» της κάθε εκκλησίας, οι οποίοι μεριμνούν για όλες τις απαραίτητες προετοιμασίες. Μέσα σε αυτές είναι και το φαγητό, συνήθως μαγειρευτό κατσικάκι, φάβα και πατάτες, το οποίο μοιράζεται δωρεάν στους παρευρισκόμενους και συνοδεύεται από ντόπιο Σεριφιώτικο κρασί.

Καπετανία

Με τον ερχομό της Άνοιξης, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, λαμβάνει χώρα η γιορτή της Καπετανίας. Το έθιμο αυτό φέρεται να έχει τις ρίζες του στον 16^ο αιώνα και ονομαζόταν «λολοπανήγυρο» μέχρι το 1821.
Ύστερα από τους αγώνες του Ελληνικού έθνους, επηρεάστηκε από τους Πελοποννήσιους καπετάνιους που εδραιώθηκαν στο νησί και μετονομάστηκε σε «Καπετανία».
Οι κάτοικοι χωρίζονταν σε δύο ομάδες, εκλέγοντας από έναν καπετάνιο η κάθε μία. Ο καπετάνιος με τη σειρά του οργάνωνε την ομάδα του και τους οργανοπαίχτες της, ενώ παράλληλα μοιράζονταν ρόλοι όπως η Καπετάνισσα, ο σημαιοφόρος, η φρουρά και οι πολεμιστές. Σκοπός και των δύο ήταν να διαδραματίσουν ένα ψευτοπόλεμο μεταξύ Ελλήνων και διαφορετικών κάθε φορά «εχθρών» (Τούρκων, Αιγύπτιων, Τρώων κλπ).
Η θεατρική αυτή σύγκρουση εκτυλισσόταν έξω από τη Μονή των Ταξιαρχών, στην οποία εισέρχονταν στο τέλος όλοι μαζί σαν μία ομάδα για να προσκυνήσουν. Οι καλόγεροι τους προσέφεραν φαγητό και κρασί και, για να ανταποδώσουν, οι ομάδες επέστρεφαν μία εβδομάδα μετά για να καλλιεργήσουν τα αμπέλια του Μοναστηριού.
Το πέρασμα των χρόνων έφερε διάφορες παραλλαγές στη διαδικασία της γιορτής αυτής - μέχρι που απειλήθηκε με εξαφάνιση, αλλά η επιμονή του Συλλόγου Γυναικών Σερίφου «Ανδρομέδα» την αναβίωσε το 2003 και έκτοτε συμβάλει ενεργά στη διοργάνωσή της κάθε αποκριά. Η Σέριφος γεμίζει πάλι μασκαράδες, χαμόγελα και φωνές, με τους καρναβαλιστές να κάνουν τη «γύρα» στα χωριά του νησιού υπό τους ήχους παραδοσιακών οργάνων, περνώντας πάντα από το Μοναστήρι των Ταξιαρχών.
Την ίδια περίοδο γίνονται και οι μασκαριές, όπου μικρές παρέες ντύνονται, φορούν αποκριάτικες μουτσούνες και τριγυρνούν στα γλέντια κάνοντας πειράγματα στους παρευρισκόμενους, οι οποίοι με τη σειρά τους προσπαθούν να τους αναγνωρίσουν.

Πάσχα (Επιτάφιος & Ανάσταση)

Οι Σεριφιώτες τηρούν επίσης όλα τα έθιμα του Πάσχα, με εντυπωσιακή την περιφορά των επιταφίων της Άνω και της Κάτω Χώρας μέσα στα σοκάκια.
Η Ανάσταση στο Μέγα Λιβάδι και τον Κουταλά τελείται νωρίς το βράδυ, στο Λιβάδι και την Παναγιά στις 22:00, ενώ στο Μοναστήρι των Ταξιαρχών και στις εκκλησίες της Χώρας (Άγιο Αθανάσιο και Ευαγγελίστρια) στις δώδεκα τα μεσάνυχτα. Στην Ευαγγελίστρια και τη Μονή τηρείται επίσης το "Άρατε Πύλας", με τον κόσμο να καλείται να βγει στο προαύλιο μόλις λάβει το Φως και τις πόρτες του ναού να κλείνουν πίσω του. Μετά το Χριστός Ανέστη ο Ιερέας ψέλνει τους στίχους του Δαυίδ, παριστάνοντας τον Χριστό προ των πυλών της Κολάσεως, στους οποίους απαντά ο ψάλτης μέσα από την εκκλησία, προσπαθώντας να εμποδίσει την είσοδό του παριστάνοντας τον διάβολο. Το "Άρατε Πύλας" επαναλαμβάνεται τρεις φορές - στην τελευταία ο ιερέας σπρώχνει τις πόρτες ορθάνοιχτες, εισέρχεται στο ναό μαζί με τους πιστούς και συνεχίζει τη λειτουργία.

Κούνιες

Ένα ακόμα όμορφο έθιμο της Σερίφου που απειλήθηκε με εξαφάνιση είναι οι Κούνιες, το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Μία μεγάλη ξύλινη κούνια κρεμιέται από τον λεγόμενο «κουνιστή» στο σοκάκι κάποιου οικισμού και στολίζεται με ανθισμένα ανοιξιάτικα λουλούδια. Αφού ο ιερέας ψάλει το «Χριστός Ανέστη» της δεύτερης Ανάστασης, ο κουνιστής κουνάει ανά ζευγάρια τους παρευρισκόμενους, ενώ οι υπόλοιποι ανταλλάσουν ευχές και τραγουδούν παραδοσιακά τετράστιχα - ή αυτοσχεδιάζουν περιπαιχτικά τετράστιχα ανάλογα με το ζευγάρι που κουνιέται. Η αμοιβή του κουνιστή ήταν συνήθως πασχαλινά κόκκινα αυγά και κουλουράκια, αλλά κάποιοι έδιναν και χρήματα.

Ξεκίνησε σαν τρόπος διασκέδασης και, πριν τα χρόνια της κατοχής, στήνονταν κούνιες σε πολλούς οικισμούς του νησιού ταυτόχρονα. Έκτοτε το έθιμο χάθηκε, μέχρι την σποραδική επανεμφάνισή του στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και τη συστηματική διοργάνωσή του από το 2011 και μετά. Η τοποθεσία στην οποία θα στηθεί η κούνια ανακοινώνεται λίγες ημέρες νωρίτερα.

Χορός και Μουσική

Η Σέριφος διατηρεί το δικό της μουσικοχορευτικό ύφος. Παραδοσιακά όργανα από τα πολύ παλιά χρόνια είναι το σουραύλι και το τουμπί, τα οποία κατασκεύαζαν με μεράκι λιγοστοί τεχνίτες του νησιού. Στη νεότερη εποχή προστέθηκαν τα βιολιά και τα λαούτα.
Από τους πιο σημαντικούς χορούς είναι ο συρτός, που χορεύεται από τρεις άντρες, δύο γυναίκες και τελειώνει πάντα χορεύοντας τον μπάλο. Ένας ιδιαίτερος χορός είναι ο μαλακός – αργός, ταπεινός και κυκλικός, με φορά που αντιστρέφεται όποτε ακούγεται ένα συγκεκριμένο γύρισμα από τους οργανοπαίχτες.
Με τους χορούς αυτούς, καθώς επίσης και με τον καλαματιανό, χορεύονται μερικά από τα πιο γνωστά παραδοσιακά τραγούδια της Σερίφου, όπως το Τρεχαντηράκι, ο Περγαντής, ο Μπαταρόλος, η Γλυκιά Μπουρνοβαλιά, ο ομώνυμος Μαλακός και η Καληνυχτιά.
Την αποκριά χορεύεται ο αποκριανός χορός, μονάχα με τη συνοδεία τραγουδιού, χωρίς όργανα.

Παραδοσιακές φορεσιές

Οι παραδοσιακές φορεσιές των Σεριφίων διακρίνονται στην καθημερινή και την επίσημη («καλή»). Η φορεσιά των γυναικών αποτελείται από τη φούστα, το σακάκι ή το πουκάμισο, την ποδιά, τη μαγολίκα (λευκό μαντίλι για το κεφάλι) και την κουκούλα για τις αγροτικές δουλειές. Οι αποχρώσεις της φορεσιάς των πρεσβυτέρων είναι πιο σκούρες. Η αντρική φορεσιά αποτελείται από τη βράκα με το ζωνάρι, το πουκάμισο, το γιλέκο, κάλτσες και γκέτες, το μαντίλι για το λαιμό και το καλπάκι, ένα υφασμάτινο στρόγγυλο καπέλο. Η επίσημη φορεσιά έχει συνήθως διαφορετική ύφανση και κεντήματα από την καθημερινή. Οι παραδοσιακές αυτές φορεσιές εκτίθενται στο Λαογραφικό Μουσείο της Σερίφου, στην Κάτω Χώρα.